‘Maar hoe moet ik met die mensen omgaan?’ (‘Hoe denken die mensen, wat voelen ze, waarom gedragen ze zich zo anders…’, ik hoor haar bijna hardop denken).
Voor me zit de baas van het buurthuis, wij gaan voor de eerste keer een samenwerking aan. We zullen de zomeractiviteiten gaan organiseren voor de bezoekers van het buurthuis en voor de mensen uit de psychiatrie.
Mijn bloed begint te koken en te kolken: sowieso kan ik niet tegen het woordje ‘die’ als het over mensen in de psychiatrie gaat, alsof ze er niet bij horen en ook vraag ik me voor de zoveelste keer af wat mensen bezielt wanneer ze met psychiatrie te maken krijgen. Waarom word ik zo kriegel: onwetendheid is toch niets om je voor te schamen? Deze mevrouw vraagt het toch netjes?
Ik behoor bij ‘die’ groep. Ik voel me aangesproken. Ik vind het niet prettig als mensen zich distantiëren van mij. Zich onderscheiden van mijn soort. Afstand nemen. Zich soms zelfs superieur voelen: met hun geest, gevoelens en gedrag is immers niets aan de hand? Zij zijn sterk en wij zijn zwak? Mijn hele lijf vraagt om inlevingsvermogen.
‘Met respect’ beantwoord ik haar vraag. ‘Zoals je iedereen behandeld.’
Verder laat ik het haar maar uitzoeken. Ze gaat toch niet mee met de uitstapjes, dat doen haar medewerkers en die hebben over het algemeen genoeg kennis om de mensen die meegaan een fijne dag te bezorgen.
Het is jaren later. Ik heb ondertussen ruime ervaring met onervaren mensen; mensen die niets of nauwelijks iets van psychiatrie weten. Ik kan het nu ook preciezer uitleggen.
De mensen uit de psychiatrie hebben tijdens hun opname geleerd om hun gevoelens te delen. En dat doen ze de rest van hun leven. Omdat ze begrepen willen worden. Omdat ze andere mensen willen laten begrijpen waarom ze zich gedragen zoals ze doen. Maar ook omdat ze willen helpen, hulp bieden aan mensen die het nog niet gewoon zijn om over de diepste, duisterste gevoelen zoals suïcide te praten.
Wanneer je alleen laat zien dat je sterk bent, verhef je je boven mensen. Dan is zwakte een fout, en dat is het niet: zonder zwakte kun je niet sterk zijn. Mensen met een psychiatrische geschiedenis zijn niet zwak. Ze doen keihard hun best om hun leven vorm en zin te geven. En waarschijnlijk zijn ze daar al eerder en veel bewuster mee bezig dan ‘gewone’ mensen, die vaak pas na hun veertigste beginnen te begrijpen waar het allemaal omdraait en een sabbatical nodig hebben om hun leven te herorganiseren. (‘Is dit het nou?’)
Dat herorganiseren is ingewikkeld, want gooi je leven op die leeftijd, met allerlei ingebouwde verantwoordelijkheden maar eens om! En zo komen ze, na dat jaartje vrijheid, uit waar ze waren begonnen: de hypotheek moet betaald worden, de studie van eventueel aanwezige kinderen is een grote onkostenpost en dan is er het werk dat onverbiddelijk trekt, en trekt.
Wij, de andere kant, wij, psychiatrische patiënten, cliënten, mensen met een ingewikkeldheid of hoe men ons ook maar noemen wil; wij hebben geleden; door depressie de dood in de ogen gekeken, door psychose onszelf volkomen kwijt geraakt. Maar wij hebben geen sabbatical nodig om er achter te komen wat je in je leven wilt. We weten, los van de normale tegenslagen die je in je leven op kunt lopen, wat lijden is door onze diagnoses. Het leven is kostbaar en zou meer glans hebben als de ‘gewone’ en ‘buitengewone’ mens nader tot elkaar zouden kunnen komen in plaats van elkaar te zien als ‘die anderen’.
Al laatste: ik heb een en ander veralgemeniseerd, natuurlijk is het niet zo zwart-wit zoals ik het heb gesteld: een psychiatrische patiënt kan totaal geen empathie hebben, en zo kan een ‘gewoon’ mens beschikken over een teveel aan zelfreflectie.
En zo is de cirkel rond. Hoe treed je mensen die anders zijn tegemoet?
Met respect, zoals je iedereen behandeld.